Nisa

Nisa, Arapça’da “kadınlar” anlamına gelen, Kuran kaynaklı, son yıllarda özellikle muhafazakar kesimde popülerlik kazanan bir isim. Nişanyan Adlar sözlüğüne göre Türkiye’de 250.000’in üstünde Nisa isimli insan yaşıyor¹. Bunların yarısından çoğu 2010 sonrası doğumlu. Kanımca bu isim muhafazakar ailelerin isim tercihlerindeki sekülerleşme eğilimini gösteren bazı ipuçları içeriyor.

Aylara göre Nisa ismi verilen bebeklerin sayısına baktığımızda bu ismin popülerleşme sürecinin 2000-2005 yılları arasında hız kazandığını ve periyodik olarak her yılın belli bir ayında kullanımının arttığını görüyoruz. Aşağıdaki grafikte her yıl tekrarlanan ani artışların hangi takvimin hangi ayına denk geldiğini tahmin etmek istiyorsanız okumaya burada ara verin ve tahmininizi yapın.

Cevap: Nisan ayı. Kuran’daki bir surenin ismi olan, muhafazakar çevrelerde popüler bir ismin tercih edilmesinde Nisan – Nisa ses benzerliği gibi seküler² bir etkenin bu kadar büyük rol oynaması beni şaşırttı. Etkinin büyüklüğüne dair fikir vermesi için 2018 yılı içinde doğan Nisa isimli bebeklerin oranını aşağıda paylaşıyorum.

Nisan etkisi adını verdiğim bu fenomenin zaman içinde nasıl geliştiğine bakmak gerek. Bunun için 1995-2019 yılları arası her takvim yılında doğan Nisa’lar arasında yüzde kaçının Nisan doğumlu olduğunu hesapladım. Genel nüfusta herhangi bir ayda doğan bebeklerin sayısı o yıl doğan tüm bebeklerin sayısının %7.5-8’ini geçmiyor. Ancak Nisan ayında doğan Nisa’ların oranı 25 yıllık bir süreçte %10’dan %15’in üstüne çıkmış.

Nisan etkisini açıklayabilecek (ve birbiriyle çelişmeyen) iki hipotez var aklımda:

1. Nisa isminin çekiciliği zaman içinde muhafazakar kesimin ötesine geçerek daha seküler tabana yayıldı ve bu tabandaki anne babalar isim seçiminde Nisan–Nisa ses benzerliğine daha çok önem veriyor.
2. Nisa ismi sosyolojik olarak hala muhafazakar kesimde yaygın anca bu kesim bebek ismi seçimlerinde sekülerleşme eğilimi gösteriyor.

Bu iki hipotezin hangisinin geçerli olduğunu daha detaylı alan çalışmaları ve yüz yüze görüşmeler yapmadan anlamak zor. Zaten böyle bir soru da bu kısa notun kapsamının çok ötesinde bir çalışma gerektiriyor. Yine de elimdeki veriyi kullanarak ileriki çalışmalara yön gösterecek iki bulgu paylaşmak istiyorum.

Bunların ilki doğrudan Nisan ve Nisa isimlerinin karşılaştırılması. Aşağıdaki grafikte Nisan isminin de Nisa gibi Nisan ayında daha çok bebeğe verildiğini ama genel kullanım sıklığının Nisa’ya göre çok düşük olduğunu görüyoruz. Eğer Nisa isminin kullanıldığı tabanın seküler çevreleri de içine alacak şekilde genişlediyse Nisan isminin kullanım alanının da buna paralel artmasını beklerdim.

Diğer bir bulgu Nisa’nın beraber kullanıldığı diğer isimlere bakınca ortaya çıkıyor. En sık gözlenen 10 Nisa alternatifi aşağıdaki gibi. Nisa’nın tek başına kullanıldığı durumlar olduğu gibi, Nisa Nur, Ecrin Nisa, Eylül Nisa (!) gibi ikili isimler de popüler.

Bu 10 isim için Nisan etkisi yıllara göre şöyle değişmiş.

Başka bir takvim ayına gönderme yapan “Eylül Nisa” dışında diğer tüm alternatiflerde güçlü bir Nisan etkisi gözleniyor. Nisa Nur, Ecrin Nisa, Elif Nisa gibi her iki ismin de Kuran kaynaklı olduğu alternatiflerde bile bu etkinin güçlü olduğunu gözlüyoruz. Bu ikili isimlerin de seküler tabanda popülerleşmeye başlama ihtimalini zayıf görüyorum. Muhafazakar kesimin isimlendirme alışkanlıklarında sekülerleşme hipotezine destek olarak gördüğüm bir diğer bulgu bu.